Γεώργιου Κουννούσιη
Τρία είναι τα βασικά ζητήματα της σύγχρονης κοινωνίας που μαζί με την παγκοσμιοποίηση σφράγισαν τη νεωτερικότητα στον 21ο αιώνα: ο νέος ατομικισμός, το ξεθώριασμα των ανθρώπινων δεσμών και ο μαρασμός της αλληλεγγύης. Χειρότερο είναι το γεγονός ότι η φιλαργυρία και η πλεονεξία από θανάσιμα αμαρτήματα μετατράπηκαν σε πολιτικές επιλογές. Είναι εκπληκτικό το ότι ο Bauman χρησιμοποιεί θρησκευτική ορολογία όταν αναφέρεται στη χρηματιστική οικονομία της παγκοσμιοποιημένης νεωτερικότητας. Οι όροι προέρχονται από το χριστιανικό δόγμα, ακριβώς για να δώσει έμφαση στη θεοποίηση του χρήματος από τους σύγχρονους ανθρώπους και όσους θέλουν να εκμεταλλευτούν θρησκευτικές προπαγανδιστικές πρακτικές για να πετύχουν τον σκοπό τους. Η ‘’Εκκλησία της Οικονομικής Ανάπτυξης’’, σύμφωνα με τον Bauman, έχει μια συγκεκριμένη ιδεολογία: το Ευαγγέλιο που διδάσκει και προωθεί, κατέχει τις ψυχές των ανθρώπων τόσο καθολικά και ολοκληρωτικά, όσο καμιά άλλη ‘’μεγάλη αφήγηση’’ δεν το ‘χε ποτέ καταφέρει. Η νεωτερικότητα συμπορευόταν πάντοτε με τη μεγαλύτερη από τις μοντέρνες μεγάλες αφηγήσεις: αυτήν της προόδου του ελέγχου που ασκεί ο άνθρωπος πάνω στη Γη οδηγούμενος από την Αγία Τριάδα – την Οικονομία, την Επιστήμη και την Τεχνολογία. Ενώ οι πλείστες των μεγάλων αφηγήσεων του 19ου και του 20ου αιώνα έχουν πεθάνει, αντικατασταθεί ή βρίσκονται σε κατάσταση καταστολής, υποστηρίζει ο Bauman, η αφήγηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω του καπιταλισμού χαίρει άκρας υγείας, ακριβώς λόγω της θρησκευτικοποίησης της πολιτικής και της οικονομίας.
Η θεμελιώδης ιεράρχηση των αξιών τοποθετεί ψηλότερα τις πνευματικές, κάπου στη μέση τις κοινωνικές και βέβαια στη βάση τις βιοτικές και βιολογικές αξίες. Η καταναλωτική καπιταλιστική κοινωνία για να πετύχει τους στόχους της αγοράς με την προσφορά και τη ζήτηση, δυστυχώς αντέστρεψε την πυραμίδα με αποτέλεσμα να βρεθούν στην κορυφή της πυραμίδας των αξιών όσες σχετίζονται με την απόκτηση των υλικών αγαθών και κυρίως του χρήματος. Αντιθέτως, οι κύριες αξίες και αρχές του σύγχρονου κόσμου, στις οποίες όλοι οι θεσμοί προσβλέπουν για την καλυτέρευση της κοινωνίας, είναι η ευημερία, η ελευθερία, η ασφάλεια, η αλληλεγγύη, ο πλουραλισμός, η ανεκτικότητα, η διανεμητική δικαιοσύνη, η ακριβοδικία, η προστασία του περιβάλλοντος, η διαφάνεια και η δημοκρατία. Η πρόοδος και η ευταξία της κοινωνίας στηρίζονται στο δικαίωμα της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, ανεξάρτητα από το φύλο, τη φυλή, τη θρησκεία, τη μόρφωση, το ταλέντο ή τις παραγωγικές του ικανότητες. Το ιδεώδες της αξιοπρέπειας εμπερικλείει τη δυνατότητα ισότιμης συμμέτοχης στην κοινωνική ζωή. Στην περίπτωση όπου εμφανίζονται δομικές ανισότητες στις κοινωνικές σχέσεις, εμφανίζονται κοινωνικές ανισότητες και η αξιοπρέπεια των ανθρώπων τίθεται σε κίνδυνο.
Η ευημερία δεν εξαρτάται μόνο από την επιτυχία στον οικονομικό τομέα, αλλά και από την ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων. Οι άνθρωποι είναι φορείς κοινών αξιών που έχουν την ικανότητα να οικοδομούν γέφυρες και να ισχυροποιούν την αλληλοκατανόηση, ώστε όλοι μαζί να συνυπάρχουν αρμονικά. Η μεγαλύτερη, ίσως, αξία του σύγχρονου πολιτισμού είναι η πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, επειδή και μόνο είναι άνθρωποι, γι’ αυτό και απαιτείται ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του καθενός ξεχωριστά. Αν εφαρμοστεί στην πράξη αυτή η αξία, τότε πλείστα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας θα εκλείψουν. Στα πλαίσια αυτά, η αντίληψη της αλληλεγγύης μαζί με το αίσθημα της κοινωνικής ένταξης και της οικοδόμησης μιας κοινής ταυτότητας, μπορεί να συμβάλουν στην εξάλειψη των ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισμού.
