Κάθε χρόνο τὶς μέρες τοῦ Πάσχα τὸ θαῦμα τοῦ Ἁγίου Φωτὸς στὸν Πανάγιο Τάφο τοῦ Κυρίου μας στὰ Ἱεροσόλυμα ἔρχεται στὴν ἐπικαιρότητα. Ἄλλοι ἐκφράζουν τὸν θαυμασμό τους γι’ αὐτὸ τὸ κατ’ ἔτος ἐπαναλαμβανόμενο θαῦμα κι ἄλλοι ἐκφράζουν τὶς μικρὲς ἢ τὶς μεγάλες ἀμφιβολίες τους. Ὁρισμένοι μάλιστα φθάνουν στὸ σημεῖο νὰ μιλοῦν γιὰ μιὰ καλοστημένη ἀπάτη. Ὡστόσο τὸ θαῦμα τοῦ Ἁγίου Φωτὸς ἔχει μιὰ ἱστορία αἰώνων, τὴν ὁποία ὁ πολὺ κόσμος ἀγνοεῖ, ἡ ὁποία ὅμως παρουσιάζει πολλὲς ἐνδιαφέρουσες πτυχές.
Ἡ ἱστορία τοῦ Ἁγίου Φωτὸς ξεκινᾶ ἀπὸ τὴ μέρα ποὺ ὁ Κύριος μας Ἰησοῦς Χριστὸς ἀνέστη τριήμερος ἐκ τάφου. Γιατὶ τότε, κατὰ τὴν ὥρα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Θεανθρώπου, ἐμφανίστηκε γιὰ πρώτη φορὰ τὸ Ἅγιον Φῶς. Κι αὐτὸ δὲν ἦταν ἄλλο ἀπὸ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τοῦ Ἀκτίστου Τριαδικοῦ Θεοῦ, τὸ ἴδιο μὲ τὸ Ἄκτιστο Φῶς τῆς Μεταμορφώσεως, τὸ ἴδιο μὲ τὸ Ἄκτιστο Φῶς ποὺ ἀξιώθηκαν νὰ δοῦν οἱ θεόπτες Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας στὸ διάβα τῶν αἰώνων. Αὐτὸ τὸ Φῶς ἐμφανίζεται κάθε χρόνο μέχρι καὶ σήμερα κατὰ τὴ διάρκεια τῆς τελετῆς τοῦ Μεγάλου Σαββάτου στὸν Τάφο τοῦ Χριστοῦ στὰ Ἱεροσόλυμα. Τὴν παράδοση αὐτὴ καταγράφει κατὰ τὸν 10ο μ.Χ. αἰώνα ὁ ῞Ελληνας κληρικὸς Νικήτας στὴν ἐπιστολή του πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα Κωνσταντῖνο Πορφυρογέννητο. Ἐκεῖ σημειώνει, ὅτι τὸ Ἅγιον Φῶς ἄρχισε νὰ ἐμφανίζεται ἀμέσως μετὰ τὴν Ἀνάληψη τοῦ Χριστοῦ κάθε Μεγάλο Σάββατο χωρὶς διακοπή.
Κάθε χρόνο, λοιπόν, κατὰ τὸ Μέγα Σάββατο, τὸ Ἅγιον Φῶς πηγάζει ἀπὸ τὸν Τάφο τοῦ Χριστοῦ καὶ ἀναφλέγει τὴν ἀποκαλούμενη “ἀκοίμητη” κανδήλα στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ Τάφου, ἐνῶ ταυτοχρόνως γαλαζόλευκες ἐκλάμψεις τοῦ Ἁγίου Φωτὸς διαχέονται μέσα στὸν Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως, φωτίζοντας τὸν χῶρο καὶ ἀναφλέγοντας κάποιες ἀπὸ τὶς κανδῆλες καὶ κάποιες ἀπὸ τὶς λαμπάδες τῶν πιστῶν.Ὅπως ἐπεξηγεῖ ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός, ἡ αἰτία τῆς ἀναφλέξεως τῆς “ἀκοίμητης” κανδήλας καὶ τῶν κεριῶν τοῦ Πατριάρχη εἶναι τὸ Ἄκτιστο Φῶς, ἡ φλόγα ὅμως ποὺ ἀνάβει στὰ κεριά του καὶ ποὺ μεταδίδεται στοὺς πιστοὺς εἶναι κτιστὸ φῶς. Ἐπειδὴ ὅμως ἡ φλόγα αὐτὴ ἔχει στὴν ἀρχὴ τὴν χάρη τοῦ Ἀκτίστου Φωτός, γι’ αὐτὸ γιὰ κάποια λεπτὰ δὲν καίει καὶ δὲν προκαλεῖ ἐγκαύματα, ὅπως μποροῦν νὰ διαβεβαιώσουν ὅλοι ὅσοι ὑπῆρξαν μάρτυρες αὐτοῦ τοῦ γεγονότος.
Τὸ θαῦμα τοῦ Ἁγίου Φωτὸς δὲν γίνεται ἀντιληπτὸ ἀπὸ ὅλους τοὺς πιστούς, ἀλλὰ ἀπὸ λίγους μόνο, καὶ μάλιστα ὄχι ἀπὸ ὅλους μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Ὁ καθένας τὸ βλέπει μὲ διαφορετικὸ τρόπο. Τὸ ἴδιο ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ μὲ τοὺς Πατριάρχες ποὺ εἰσέρχονται στὸν Πανάγιο Τάφο, οἱ ὁποῖοι βιώνουν τὸ θαῦμα μὲ διαφορετικὸ τρόπο ὁ καθένας. Χαρακτηριστικὴ εἶναι ἡ σχετικὴ μαρτυρία τοῦ Πατριάρχη Δαμιανοῦ Α’ (1897-1931): Ὅταν δὲν ἦταν κατάλληλα προετοιμασμένος, ἥρεμος καὶ ἀφοσιωμένος, εἰσερχόμενος στὸν Πανάγιο Τάφο ἔβλεπε τὴν κανδήλα ἤδη ἀναμμένη καὶ δὲν βίωνε τὸ θαῦμα. Ὅταν ὅμως εἶχε ἥρεμη τὴ συνείδησή του καὶ τίποτε δὲν τὸν ἀπασχολοῦσε, ἔνοιωθε μιὰ ἀνεξήγητη χαρά. Μόλις εἰσερχόταν ἐντὸς τοῦ Παναγίου Τάφου καὶ ἄρχιζε νὰ διαβάζει ἀπὸ τὴν ἁγία φυλλάδα ἄναβε καὶ ἡ ἁγία κανδήλα καὶ τὰ κεριά.
Ἀπὸ τὶς ἱστορικὲς μαρτυρίες, ποὺ καταγράφει στὸ βιβλίο του ὁ Χάρης Σκαρλακίδης, γίνεται ὁλοφάνερο ὅτι γιὰ ἕξι ὁλόκληρους αἰῶνες, ἀπὸ τὸν 9ο μέχρι καὶ τὸν 15ο αἰώνα, τὴν ὥρα ποὺ ἐμφανιζόταν τὸ Ἅγιον Φῶς κανεὶς δὲν ὑπῆρχε μέσα στὸν Πανάγιο Τάφο. Ἡ εἴσοδος τοῦ Παναγίου Τάφου σφραγιζόταν μὲ μελισσοκέρι (εἰς ἀνάμνησιν τῆς σφραγίσεως τοῦ Τάφου ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους στρατιῶτες) καὶ ὁ Ἕλληνας Πατριάρχης παρέμενε ἐκτὸς τοῦ μνημείου, ἀπ’ ὅπου ἀπηύθηνε τὶς καθιερωμένες ἐπικλήσεις ἐνώπιον ὅλων τῶν πιστῶν. Ὅταν κατερχόταν τὸ Ἅγιον Φῶς ἀπὸ τὸν οὐρανό, ἄναβε ἡ “ἀκοίμητη” κανδήλα καὶ φωτιζόταν τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ Τάφου, ἐνῶ ὁ Ναὸς γέμιζε μὲ γαλαζόλευκες ἐκλάμψεις. Στὶς πόρτες τοῦ Παναγίου Τάφου ὑπῆρχαν γρίλιες ἢ μεταλλικὰ κιγκλιδώματα, ποὺ ἐπέτρεπαν τὴν ἄμεση ὀπτικὴ ἐπαφὴ μὲ τὴν “ἀκοίμητη” κανδήλα. Τότε ὁ Μουσουλμάνος διοικητὴς τῶν Ἱεροσολύμων ξεκλείδωνε τὸν Τάφο γιὰ νὰ εἰσέλθει ὁ Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος ἄναβε τὶς λαμπάδες του ἀπὸ τὴν κανδήλα καὶ ἐξερχόμενος μεταλαμπάδευε τὸ Φῶς στοὺς πιστούς. Τὸ τελετουργικὸ αὐτό, ὅπως καθίσταται σαφές, δὲν ἄφηνε κανένα περιθώριο γιὰ ἀμφισβητήσεις καὶ γιὰ ἀμφιβολίες.
Περὶ τὸ 1480 μ.Χ. ἡ τελετουργία ἀλλάζει καὶ ἀκολουθεῖται ἔκτοτε τὸ τυπικὸ τῆς τελετῆς τοῦ Ἁγίου Φωτός, ὅπως ἀκριβῶς καὶ στὶς μέρες μας. Ἡ ἐπίκληση γίνεται πλέον ἀπὸ τὸν Ἑλληνορθόδοξο Πατριάρχη τῶν Ἱεροσολύμων στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ μνημείου, ἐνῶ στὸν προθάλαμο τοῦ Κουβουκλίου παρευρίσκεται ὡς μοναδικὸς μάρτυρας ὁ Ἀρμένιος Πατριάρχης. Τὸ πρωῒ τοῦ Μεγάλου Σαββάτου σβήνουν ὅλες οἱ κανδῆλες στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως καὶ ὁ Τάφος τοῦ Χριστοῦ σφραγίζεται, ὅπως γινόταν ἀνέκαθεν, μὲ μελισσοκέρι. Στὶς 12 τὸ μεσημέρι εἰσέρχεται στὸν Ναὸ ὁ Ἑλληνορθόδοξος Πατριάρχης καὶ γίνεται ἱερὴ λιτανεία τρεῖς φορὲς γύρω ἀπὸ τὸν Πανάγιο Τάφο. Μετὰ τὴ λιτανεία ἀποσφραγίζεται ὁ Τάφος καὶ ὁ σκευοφύλακας μεταφέρει στὸ ἐσωτερικό του τὴ σβησμένη “ἀκοίμητη” κανδήλα. Ἀκολούθως ὁ Πατριάρχης παραμένει, εἰς ἔνδειξιν ταπεινώσεως, μόνο μὲ ἕνα λευκὸ χιτώνιο (στιχάριο), λαμβάνει τέσσερεις δεσμίδες μὲ 33 κεριὰ ἡ καθεμιὰ καὶ εἰσέρχεται στὸν Πανάγιο Τάφο, ὅπου διαβάζει γονατιστὸς τὴν εἰδικὴ εὐχὴ καὶ παρακαλεῖ τὸν Ἰησοῦ Χριστὸ νὰ προσφέρει τὸ Ἅγιον Φῶς ὡς δῶρο εὐλογίας καὶ ἁγιασμοῦ γιὰ τοὺς ἀνθρώπους. Μὲ τὴν ἀνάγνωση τῆς εὐχῆς, τὸ Ἅγιον Φῶς ἐμφανίζεται καὶ διαχέεται, ὅπως προαναφέραμε, μέσα στὸν Ναὸ τῆς Ἀναστάσεως, ἐνῶ συγχρόνως ἀνάβει ἡ “ἀκοίμητη” κανδήλα στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ Τάφου. Ἡ τελετὴ ὁλοκληρώνεται μὲ τὴν ἔξοδο τοῦ Πατριάρχη, ὁ ὁποῖος μεταλαμπαδεύει στοὺς πιστοὺς τὴν ἱερὴ φλόγα.
